नेपाली चलचित्रको ईतिहास,वर्तमान र भविष्य

शाही नेपाल चलचित्र संस्थान बनेपछि प्रकाश थापाको निर्देशनमा बनेको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘मनको बाँध’ हो। नेपाली फिल्मको आरम्भिककालमा स्वरांकन, प्रशोधन, मिक्सिङ् र छपाई -प्रिन्टिङ) आदी भारतमा गरिन्थ्यो भने  नेपालमै डबिङ्ग गरिएको पहिलो नेपाली चलचित्र चाहिँ  प्रकाश थापाद्वारा निर्देसित ‘सिन्दुर’चलचित्र हुन्। जुन ५२ हप्तासम्म काठमाडौमा प्रदर्शन भएको थियो।नेपालमै छपाई भएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘चोखोमाया’ भने रविविक्रम शाहले निर्देशन  गरेका हुन। नेपालमै मिक्सिङ् भएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘प्रतिक्षा’ हो।त्यसैगरी नेपालमै प्रशोधन गरिएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘रक्षा’ यसका निर्माता/निर्देशक प्रेम बानियाँ हुन्। नेपाल भाषा -नेवार जातिको भाषा)मा बनेको पहिलो चलचित्र कुन हो – – सिलु -२०४४- बनेको हो।यस चल्चित्रका निर्देशक प्रदीप रिमालद्वारा गरेका  हुन्। रजत जयन्ती मनाउने पहिलो नेपाली चलचित्र ‘कुसुमे रुमाल’ तुलसी घिमिरेको निर्देशन रहेको चल्चित्र हुन्। जुन चलचित्र ऐतिहासिक सफलता मानिन्छ।त्यसैगरि बाँदरको अभिनय समेटिएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘गोपीकृष्ण’ हो। जस्मा बाँदरको अभिनय सशक्त रहेको छ।चलचित्रका  निर्देशक उद्धव पौडेल हुन्। कुकुरको सशक्त अभिनय समेटिएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘भाउजू’ हो जुन राजेन्द्र शलभले निर्देशन गरेका हुन्।’माउते दाई’ हात्तीको सशक्त अभिनय समेटिएको पहिलो नेपाली चलचित्र  हो। चलचित्रलाई निर्देशक भने युवराज लामाले गरेका  हुन्।

पहिलो ऐतिहासिक नेपाली चलचित्र ‘प्रेमपिण्ड’ हो जुन बालकृष्ण समको कृतिमा आधारित भई बनाइएको थियो यसका निर्देशक यादव खरेलद्वारा गरेका हुन्। ‘गौथली’पहिलो नेपाली गीति-चलचित्र  हो।चलचित्र गौथलीलाइ  वसन्त श्रेष्ठले निर्देशन गरेका हुन्। आदिकवि भानुभक्तको जीवनीमा आधारित पहिलो चलचित्र आदिकवि भानुभक्त हुन। चलचित्रलाई यादव खरेलले निर्देशन गरेका हुन्। पहिलो नेपाली महिलाद्वारा निर्देशीत प्रेमयुद्ध’ सुचिता श्रेष्ठले निर्देशन गरी बनाइएको चलचित्र ‘ हो। लिम्बु समुदायमा विद्यमान ‘रूपौली सुनौली प्रथा’मा आधारित भई बनाइएको चलचित्र ‘नुमाफुङ’ का निर्देशकको हुन् नवीन सुब्बा।त्यसैगरी दोस्रो चलचित्र ‘वसन्त ऋतु’ हो। यो चलचित्र सिक्किममा बनेको हो। चेलीबेटी बेचबिखनसम्बन्धी कथामा आधारित चलचित्र ‘चमेली’का निर्देशक रवि बराल हुन्। महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको कृति ‘मुनामदन’मा आधारित चलचित्रमा मुना र मदनको भूमिका क्रमशः दीपक त्रिपाठी र उषा पौडेल निभाएका छन्।  यो चलचित्र भारतमा बनाइएको थियो। हाँस्यअभिनेताको दोहोरो भूमिका भएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘ जीबन् रेखा’ हो। उक्त चलचित्रमा हाँस्यअभिनेता गोपालराज मैनाली थिए। अभिनेताको दोहोरो भूमिका भएको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘गोपी कृष्ण’ हो। यसमा राजेश हमाल नायक थिए। नेपालमै बनेको पहिलो पौराणिक चलचित्र ‘श्री स्वस्थानी’ २०५२)यादव खरेलले निर्देशन गरेका थिए । नेपाली भूमिमै बनाइएको पहिलो चलचित्र ‘आमा’ -२०२२) बन्नुअघि दार्जिलिङमा बनाइएको तर रिलमा आगो लागेर ध्वस्त भएको चलचित्र  सपना कतिपय हुन जुन चलचित्रका निर्देशक ः प्रताप सुब्बा हुन। आधिकारिक रूपमा पहिलो नेपाली चलचित्र नायक शिवशंकर मानन्धर हुन भने आधिकारिक रूपमा पहिलो नेपाली चलचित्र नायिका  भुवन चन्दलाई मानिन्छ।जनआन्दोलन २०४६ का कमान्डर गणेशमानसिंहको जीवनीमा आधारित चलचित्र ‘वीर गणेशमान’मा युवा गणेशमानको भूमिका निर्वाह  रामकृण महर्जनले गरेका थिए।नीजि क्षेत्रमा बनाइएको पहिलो नेपाली चलचित्र- माइतीघर -२०२२-२३) का निर्देशकको हुन् बी. एस. थापा। नीजि क्षेत्रमा बनाइएको पहिलो नेपाली चलचित्र- माइतीघर -२०२२-२३) पछि बनेको अर्को नीजि क्षेत्रको चलचित्र जुनि हो। नेपाली चलचित्रमा संगीत दिने पहिलो महिला संगीतकारको हुन् शान्ति ठटाल हुन जुन चलचित्रको – उनले संगीत दिएको पहिलो चलचित्र परालको आगो -२०३४)हो । नेपाली चलचित्रमा नृत्य निर्देशन गर्ने पहिलो महिला उनले शान्ता नेपाली हुन।उनले चलचित्र- बासुरी -२०३७-३८)मा न्रुत्य निर्देशन गरेका छन

त्यसैगरी विभिन्न समुदायले आफनै मौलिकता बोकेको चलचित्र बनाइरहेका छन ।तामाङ भाषाको पहिलो चलचित्र सेमरी छोरङान् हो । यसका निर्देशक जयनन्द लामा हुन् ।

तामाङ भाषाको पहिलो सेल्युलाईड चलचित्र चाङछार हो । यसका निर्देशक दीपेन्द्र दोङ तामाङ हुन् ।

तामाङ भाषाको चलचित्रमा आफ्नै सस्कर र संस्कृतिसङै अघि सर्नको लागि चेतनालाइ पनि जोड दिएको पाइन्छ।नेपाली चलचित्र पनि तामाङ भाषाको कथा बिषयबस्तुलाइ समेटिएर नेपाली फिल्म बनाइएको छ।घामपानी चलचित्रमा तामाङ कथा रहेको छ।च्याङ्बाले बोलको गीत फुलकुमार बम्झनको सब्द रहेको छ।तामाङ इतिहासकै कुरा पनि नेपाली चलचित्रमा उल्लेखनीय रहेको पाइन्छ।